ગોંડલ શહેર એક નજરે:
ગોંડલ ગુજરાત રાજ્યના રાજકોટ જિલ્લાનુ એક શહેર અને નગરપાલિકા છે. ગોંડલ, રાજકોટથી માત્ર 35 કિ.મી દૂર આવેલુ છે. 2011 માં, ગોંડલ શહેરની વસતી લગભગ 113,000 હતી.
ગોંડલ શહેરનો ઈતિહાસ:
વિવિધ સાહિત્યમાંથી જોવા મળે છે કે ‘ગોંડ’ આદિજાતિના લોકો અહીં ઘણા વર્ષોથી અહીં રહેતા હતા, તેથી તેનું નામ ગોંડલ તરીકે જોડાયેલું છે. એવું પણ માનવામાં આવે છે કે નગરનું નામ ‘ગોડલ’ હતું, પરંતુ લોકો તેને ઉચ્ચારણ કરવામાં મુશ્કેલી અનુભવતા હતા, તેથી તે ગોંડલ બની ગયુ હતુ.
ગોંડલનો ઉલ્લેખ ઍન-એ-અકબારી (અકબરના શાસનમાં લખાયેલ) અને મીરત-એ-અહેમદી જેવા પુસ્તકમાં સોરઠ(સૌરાષ્ટ્ર) ના વાઘેલા રાજ્ય તરીકે કરવામાં આવ્યો છે. કાઠિયાવાડ સંસ્થામાં આવેલા ગોંડલ રાજ્યની સ્થાપના 1634 માં જાડેજા વંશના ઠાકોર શ્રી કુમ્ભોજી મેરમનજી દ્વારા સ્થાપના કરાઈ હતી. સર ભાગવતસિંહજી, કે જે 1888 થી 1944માં મૃત્યુ પામ્યા ત્યાં સુધી કરવેરા સુધારણા, મહિલાઓ માટે ફરજિયાત શિક્ષણ, અને પુદડા (મહિલા એકાંતવાસ)ના પ્રથાને રોકવા માટે જાણીતા હતા. એચ.એચ. ભાગવતસિંહજીને સૌરાષ્ટ્રમાં રેલવે ઉદ્યોગના અગ્રણીઓ પૈકી એક ગણવામાં આવે છે.
પાકિસ્તાનના સ્થાપક મોહમ્મદ અલી જિણાના પૂર્વજો ગોંડલ રાજ્યના પેનલી ગામના છે.
ગોંડલ શહેર વિષે:
સૌરાષ્ટ્રના ગોંડલના લોકોને અત્યંત આધ્યાત્મિક માનવામાં આવે છે. ગોંડલના મંદિરોમાં અક્ષર મંદિર અને દેરિ(બીએપીએસ સ્વામિનારાયણ), શ્રી ત્રિકમરેજી હવેલી, શ્રી મદનમોહન ની હવેલી (મોતી હવેલી), શ્રી રામજી મંદિર, ભુનાશ્વરી મંદિર(દેવીને સમર્પિત ભારતના કેટલાક મંદિરોમાંથી એક), આશાપુરા માતા, સુરેશ્વર મહાદેવ, ધારેશ્વર મહાદેવ, કાશી વિશ્વનાથ મહાદેવ અને વિશાળ અમી ધામ (રામનાથ) મંદિર આવેલા છે. શહેરના કેન્દ્રમાં એક અન્ય પુસ્તિમાર્ગિય હવેલી અને સ્વામિનારાયણ મંદિર પણ છે.
અક્ષર મંદિરની અંદર આવેલું અક્ષર ડેરી ગુણાતીતાનંદ સ્વામીની સમાધિ મથક છે, જે સ્વામિનારાયણના પરમહંસ હતા અને બોચાસનવાસી શ્રી અક્ષર પુરુષત્તમ સ્વામિનારાયણ સંસ્થા (બીએપીએસ) દ્વારા સ્વામિનારાયણના પ્રથમ આધ્યાત્મિક અનુગામી તરીકે સ્વીકારવામાં આવે છે. આ મંદિરમાં વિશ્વભરના લોકો દ્વારા આવે છે.
ગોઘાવદરની નજીક ગોંડલથી પૂર્વીય સ્થિત આનંદ આશ્રમ લોકકથા અને ગુજરાતી સાહિત્યનું સંશોધન કેન્દ્ર છે.
ગોંડલ કવિઓ, ગાયકો જેવા કે પંકજ ઉદાસ, મનહર ઉદાસ, નિર્મલ ઉદાસ, ધુમકાતુ, મકરંદ દવે, જય વાસવદ, સારમ દવે, વિપુલ મંગુક્વીયા અને અતુલ પંડ્યા જેવા કલાકારોનુ જન્મસ્થળ છે. સૌ પ્રથમ ગુજરાતી શબ્દકોશ જાણીતા લેખક (શ્રી ચંપકલાલ વ્યાસ) દ્વારા શ્રી ભાગવતસિંહજી મહારાજના નાણાકીય સમર્થનથી લખવામાં આવ્યુ હતુ. જન્માષ્ટમી મુખ્ય અને મહત્વનો તહેવાર છે અને સામાન્ય રીતે એક અઠવાડિયા લાંબી રજા મળે છે.
ગોંડલની અર્થવ્યવસ્થામાં સૌથી મોટો પરિબળો ઓઇલ મિલો અને માર્કેટિંગ યાર્ડ છે. મગફળી તેલનો સૌથી મોટો ઉત્પાદક ગોંડલ કરે છે, જેમાં 300-500 ઓઇલ મિલોનો સમાવેશ થાય છે. ગોંડલમાં બે આયુર્વેદિક દવાના ઉત્પાદકો છે જે વિદેમાં નિકાસ કરે છે. પાણીની અછત હોવા છતાં ગોંડલની બહારના વિસ્તારોમાં ખેતી મહત્વની છે.
જોવાલાયક સ્થળો:
૧. બીએપીએસ અક્ષર ડેરી મંદિર:
અક્ષર ડેરી સ્વામિનારાયણ હિન્દુ ધર્મના યાત્રાધામનું મુખ્ય સ્થળ છે અને ગુજરાતામાં આવેલા ગોંડલના બીએપીએસ સ્વામિનારાયણ મંદિરના રંગમંડળમાં સ્થિત છે. આ “ગુણાતીતાનંદ સ્વામી’ની સમાધિ સ્થળ છે. સ્વામીનારાયણ હિન્દુ ધર્મના સૌથી મહત્વપૂર્ણ સાધુઓમાંના એક ગુણાતીતાનંદ સ્વામી અને બોચાસનવાસી શ્રી અક્ષર પુરુષત્તમ સ્વામિનારાયણ સંસ્થા (બીએપીએસ) ના સભ્યો દ્વારા સ્વામિનારાયણ ભગવાનના પ્રથમ અનુગામી તરીકે ગણવામાં આવે છે. ગુણાતીતાનંદ સ્વામી 21 ઓક્ટોબર 1867 ના રોજ મૃત્યુ પામ્યા હતા અને તેમના અંતિમવિધિનું વિમોચન કરવામાં આવ્યું હતું. અહીં દર વર્ષે “શરદ પૂર્ણિમા” તહેવાર યોજાય છે. સમગ્ર દુનિયાથી લાખો લોકો દ્વારા અક્ષર ડેરીની મુલાકાત લેવાય છે. તે સ્વામિનારાયણ સંપ્રદાયમાંનુ એક દૈવી અને પવિત્ર યાત્રાધામ છે.
૨. નૌલખા મહેલ:
નૌલખા મહેલ, જે મહારાજા ભાગવત સિંહજીના મહેલનું ખાનગી મ્યુઝિયમ તરીકે પણ જાણીતું છે, તેનું બાંધકામ 1748 માં કરવામાં આવ્યું હતું. તે દરબારગઢના જૂના કિલ્લાની અંદર આવેલું છે અને તે રજવાડા અવશેષો, પ્રાચીન વસ્તુઓ અને કલાકૃતિઓના વિશાળ સંગ્રહ માટે જાણીતું છે. આ મહેલમાં પથ્થરની કોતરણી, જરોખાસ, કોતરણીવાળી કમાનો, સર્પાકાર દાદર અને ટેકાવાળા આંગણા પણ છે. મહેલ નો મુખ્ય પ્રવેશદ્વાર ઘડિયાળ ટાવર સાથે જોડાયેલો વળાંક વાળો અટપટો છે, જે પ્રવેશદ્વારની ઉપર ત્રણ મિનારોથી જોડાયેલો છે. આ પ્રકારનું પ્રવેશદ્વાર અસામાન્ય અને ભાગ્યેજ જોવા મળે છે. મહેલ ના “ખાનગી મહેલ સંગ્રહાલય” ની કામગીરી પ્રાચીન સામગ્રીમાં રસ ધરાવતા મુલાકાતીઓને રોમાંચ આપે છે. સંગ્રહાલય પ્રદર્શનમાં ખાસ કરીને મહારાજા દ્વારા એકત્ર કરવામાં આવતી વસ્તુઓનો સમાવેશ થાય છે, જેમ કે મોટી સંખ્યામાં ટોય કાર, ચિત્રો, પુસ્તકોનું પુસ્તકાલય, ટ્રોફી વગેરે જોવા મળે છે.
3. નજીકમાં હઝૂર મહેલ, ઓર્કાર્ડ મહેલ અને રિવરસાઇડ મહેલ આવેલા છે.
